Tối 11/8, tại Nhà hát Chèo Việt Nam (Hà Nội) đã diễn ra buổi tổng duyệt ra mắt vở kịch hát “Ngàn năm mây trắng” (tác giả kịch bản văn học: PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ) được Nhà hát Đài Tiếng nói Việt Nam, Nhà hát Cải lương Việt Nam, Nhà hát chèo Việt Nam phối hợp dàn dựng và biểu diễn.

Mặc dù là buổi tổng duyệt nhưng Nhà hát Chèo Việt Nam kín hết ghế ngồi. Trọn 1 tiếng 45 phút, khán giả đã đắm mình trong bữa tiệc ca kịch với sự kết hợp nhuần nhuyễn những nét đặc sắc nhất, tinh túy nhất, giữa các loại hình nghệ thuật truyền thống Cải lương, Chèo, Xẩm, Ca Huế… và thổn thức cùng nhân vật trong câu chuyện của nàng Tô Thị đi tìm chồng. Những giọt nước mắt đã lặng lẽ rơi phía dưới khán đài, trong nỗi xúc cảm mà hiệu ứng vở diễn đã mang lại.

Khởi nguồn từ một bài thơ

PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ – tác giả kịch bản văn học của vở kịch hát “Ngàn năm mây trắng” chia sẻ: Năm 1997, trong một lần ông đến thăm, chiêm bái tượng đá Nàng Tô Thị ở Đồng Đăng (Lạng Sơn), tâm hồn thi sĩ cảm tác trước nỗi đau của nàng Tô Thị chờ chồng đến hóa đá, ông đã liên tưởng tới những “Hòn Vọng Phu” Việt trong vô vàn những tình huống chia li của cuộc đời.

Bài thơ “Trước nàng Tô Thị” ra đời: “Sau ngàn năm, sau vạn năm/ Tôi theo câu hát xa xăm tìm về/ Nẻo đường hun hút sơn khê/ Vẳng trong gió núi vỗ về lời ru/ Chiều nao khói lửa mịt mù/ Ôm con nàng ngóng chinh phu cuối trời/ Hay từ đất khách xa xôi/ Vần thơ đi sứ rối bời niềm đau/ Hay nơi ngõ vắng sông sâu/ Thương trường lỡ bước vó câu bẽ bàng/ Mỏi mòn nửa kiếp hồng nhan/ Sương khuya nhuốm tóc, mưa ngàn dội vai/ Tạc trong trời rộng đất dài/ Cho muôn sau bức tượng đài tình yêu/ Tôi đi trong ngẩn ngơ chiều/ Vọng từ hồn đá bao điều đơn sơ/ Hóa thành non nước đợi chờ/ Nàng Tô Thị chẳng chơ vơ giữa đời/ Tim hồng còn rỏ máu tươi/ Chảy trong huyết quản triệu người nhân gian/ Mắt còn vời vợi Nam Quan/ Tảo tần bóng núi non ngàn bãi dâu/ Ngàn năm mây trắng trên đầu”.

Hơn 20 năm sau kể từ khi bài thơ “Trước nàng Tô Thị” ra đời, Nguyễn Thế Kỷ tiếp tục lấy bài thơ làm niềm cảm hứng, là tứ để ông sáng tác Kịch thơ “Ngàn năm mây trắng” vào đầu năm 2019. Kịch thơ là một thể loại khá sở trường của PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ. Ông đã có 4 vở kịch thơ trong số 7 vở kịch nói, kịch hát đã dàn dựng và công diễn, bao gồm “Chuyện tình Khau Vai”, “Mai Hắc Đế”, “Thầy Ba Đợi”, “Ngàn năm mây trắng”.

PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ cho biết, ông viết kịch thơ “Ngàn năm mây trắng” từ đề tài và cảm hứng các câu chuyện cổ tích, các truyền thuyết về Hòn Vọng Phu, về Nàng Tô Thị. Lịch sử hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc ta đã có vô vàn Hòn Vọng Phu…

Trong đó, sự tích (hay truyền thuyết) chờ chồng nơi chiến trận, nỗi niềm chinh phụ – chinh phu vẫn tiêu biểu và điển hình hơn cả. Cũng vì vậy, trong nhóm các sự tích về Hòn Vọng Phu thì sự tích (truyền thuyết) về Nàng Tô Thị mang tính điển hình rất cao, ý nghĩa nhân văn sâu sắc, muôn đời lay động lòng người. Nhưng ở “Ngàn năm mây trắng”, ông muốn viết một câu chuyện về nàng Tô Thị khác với câu chuyện cổ tích mà mọi người vẫn thường nghe.

Không chỉ đơn thuần là câu chuyện về người phụ nữ mong ngóng người chồng, thực chất là anh trai ruột của mình đến hóa đá. Đối với một dân tộc Việt Nam trải qua nghìn năm binh lửa, đã có vô vàn hòn vọng phu: người vợ chờ chồng nơi chiến trận trở về; chờ chồng đi biển nhưng bặt vô âm tín; chờ chồng đi làm ăn buôn bán phương xa; chờ chồng đi sứ, đi ra nước ngoài hay một số lý do, hoàn cảnh nào đó…

Trong đó, sự tích (hay truyền thuyết) chờ chồng nơi chiến trận, nỗi niềm chinh phụ – chinh phu vẫn tiêu biểu và điển hình hơn cả. Và vì thế nàng Tô Thị trong “Ngàn năm mây trắng” điển hình cho những vọng phu chờ chồng nơi chiến trận muôn đời lay động lòng người.

Độc đáo vở kịch hát có tới 2 đạo diễn

“Ngàn năm mây trắng” là vở kịch hát đầu tiên có sự xuất hiện của nhiều loại hình âm nhạc và nghệ thuật truyền thống của Việt Nam. Chuyển thể từ kịch bản văn học của PGS – TS Nguyễn Thế Kỷ, “Ngàn năm mây trắng” do NSƯT Thanh Ngoan – Giám đốc Nhà hát Chèo Việt Nam và NSƯT Triệu Trung Kiên – Phó Giám đốc Nhà hát Cải lương Việt Nam đồng đạo diễn.

Bằng tài năng và kinh nghiệm của mình, 2 NSƯT Thanh Ngoan và Triệu Trung Kiên đã có những cách kết hợp sáng tạo, thể hiện hết được những nét đặc sắc nhất của nghệ thuật Cải lương, Chèo, hát Xẩm và ca Huế trong vở kịch, mang đến cho người xem một bữa tiệc mãn nhãn về âm nhạc truyền thống và ca kịch. Vở diễn có sự tham gia của các nghệ sỹ nổi tiếng của Nhà hát Đài Tiếng nói Việt Nam và sự góp mặt của một số nghệ sỹ thuộc Nhà hát Cải lương Việt Nam, Nhà hát Chèo Việt Nam.

Ba nhân vật chính của vở kịch thơ là Tô Thị (người vợ), Trần Khôi (người chồng), Trương Lỗ (kết nghĩa huynh đệ với Trần Khôi, cuối cùng lộ rõ là kẻ thủ ác). Các nhân vật của tác phẩm được thể hiện số phận, tính cách một cách rõ nét thông qua năng khiếu nghệ thuật của các diễn viên thể hiện qua các loại hình nghệ thuật truyền thống như hát Chèo, Cải Lương, hát Xẩm, hát văn Huế.

Cũng vì điều này, vở diễn có cùng lúc hai đạo diễn, đó là Đạo diễn – NSƯT Thanh Ngoan phụ trách phần chèo, xẩm, hát văn Huế; Đạo diễn – NSƯT Triệu Trung Kiên phụ trách phần cải lương. Người xem sẽ thú vị và ngạc nhiên khi các ca sỹ (hát truyền thống và hát nhạc mới) của Nhà hát Đài Tiếng nói Việt Nam hóa thân trên sân khấu bằng những đòi hỏi khắt khe của Kịch hát, Kịch nói, Múa.

Vì vậy có thể nói “Ngàn năm mây trắng” vừa là vở Kịch thơ, Kịch hát tham gia Liên hoan quốc tế Sân khấu Thử nghiệm, vừa là sự thử nghiệm có tính “lột xác” của chính các nghệ sỹ và của Nhà hát Đài Tiếng nói Việt Nam. Khi xem “Ngàn năm mây trắng”, người xem trong nước và quốc tế sẽ có trải nghiệm thú vị khi cùng lúc được thưởng thức nhiều loại hình âm nhạc và nghệ thuật truyền thống của Việt Nam, và còn được hình dung về một nền văn hóa dân gian Đông Hồ với những tạo hình hội họa đặc sắc trong thiết kế phục trang và sân khấu.

Đạo diễn, NSƯT Triệu Trung Kiên chia sẻ ngay sau buổi tổng duyệt thành công vở kịch hát “Ngàn năm mây trắng”: “Yếu tố chính trong vở diễn này là nghệ thuật sân khấu cải lương. Trong nghệ thuật cải lương đã có 50% là hiện thực. Và từ hiện thực đó, theo chân nàng Tô Thị đi tìm chồng đã bắt gặp những không gian không hiện thực.

Những không gian mang nhiều tính kể chuyện tự sự được tái hiện bằng nghệ thuật Chèo, hát Xẩm, ca Huế… Chính vì thế mà mỗi loại hình sân khấu trong vở diễn được giữ nguyên nguyên tác mà không bị hòa trộn, bị nhòe vào nhau hoặc làm ảnh hưởng đến nhau. Chúng tôi đã cố gắng để cho mỗi không gian của mỗi loại hình nghệ thuật được bảo toàn để hoà nhập nhưng không hòa tan.

“Ngàn năm mây trắng” được xác định tiêu chí là thử nghiệm, có thể làm theo cảm hứng sáng tạo của nghệ sĩ. Tôi rất mong chờ hiệu quả cho lần đầu tiên mạnh dạn hòa trộn các loại hình sân khấu vào với nhau.

Bên cạnh đó còn sự thể nghiệm của các ngôn ngữ sân khấu khác nữa, tạo nên 1 tác phẩm sân khấu mang nhiều tìm tòi. Sự tìm tòi, đổi mới, cách tân cho các tác phẩm sân khấu luôn cần thiết để khán giả có sự trải nghiệm và tạo cảm xúc. Ngoài diễn xuất của dàn diễn viên xuất sắc ở các nhà hát, “Ngàn năm mây trắng” được đầu tư về phần thiết kế mỹ thuật với những hình ảnh mang phong cách tranh dân gian Việt Nam, nhằm xây dựng nên một tác phẩm sân khấu mang âm hưởng dân gian đương đại, tôn vinh những nét đẹp của văn hóa truyền thống Việt Nam”.

Những trọng trách của “Ngàn năm mây trắng”

“Ngàn năm mây trắng” mang trên mình khá nhiều trọng trách khi là tác phẩm được dàn dựng để đăng ký tham dự Liên hoan quốc tế sân khấu thử nghiệm lần thứ IV, Hà Nội – 2019 do Hội Nghệ sỹ Sân khấu Việt Nam tổ chức, đồng thời cũng là công trình kỷ niệm 74 năm thành lập Đài Tiếng nói Việt Nam (7/9/1945-7/9/2019) và 70 năm thành lập Nhà hát Đài Tiếng nói Việt Nam.

Sau khi tham gia Liên hoan quốc tế sân khấu thử nghiệm, vở “Ngàn năm mây trắng” sẽ phục vụ công chúng ở Nhà hát Đài Tiếng nói Việt Nam, Nhà hát Lớn Hà Nội, trên các kênh sóng phát thanh, truyền hình của Đài Tiếng nói Việt Nam, một số đài phát thanh, truyền hình và một số địa phương trong cả nước.

PSG.TS Nguyễn Thế Kỷ, Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam, tác giả văn học của vở kịch đã chia sẻ ngay sau đêm tổng duyệt thành công vở diễn: “Cảm ơn các nghệ sĩ ưu tú đã góp mặt trong vở kịch. Đây là sức mạnh tập thể, là sự đóng góp trí tuệ, tài năng và công sức của một tập thể.

Cảm ơn NS Hoàng Song Việt và NSƯT Thanh Ngoan, NSƯT Triệu Trung Kiên; Họa sỹ Hồng Vân (Thiết kế mỹ thuật); NSƯT Duy Hòa (Sáng tác âm nhạc); Hồng Hải (Thiết kế ánh sáng); Tuyết Minh (Biên đạo múa); Minh Hùng (Thiết kế trang phục) và hơn 60 nghệ sĩ, nhạc công của Nhà hát Cải lương Việt Nam, Nhà hát Chèo Việt Nam cùng một số nghệ sỹ, diễn viên và Dàn nhạc Dân tộc Nhà hát Đài Tiếng nói Việt Nam. Họ đã mang đến cho vở diễn một sự thành công hơn cả mong đợi”.

Khánh Thy